تقریباً ۵۰۰ گونه زرشک وجود دارند که در تیرهٔ زرشکیان قرار می‌گیرند. میوهٔ زرشک یکی از منابع سرشار از ویتامین سیاست و طعم بسیار ترش و تیزی دارد.
بهره‌گیری از خواص زرشک به امروز محدود نمی‌شود. بومیان آمریکایی از زرشک به‌عنوان گیاهی درمانی استفاده می‌کردند. مصریان باستان از زرشک همراه با تخم رازیانه برای درمان طاعون استفاده می‌کردند. در هندوستان از زرشک برای درمان دیسانتری (اسهال خونی) استفاده می‌شده است. در گیاه‌درمانی اروپایی از زرشک برای درمان مشکلات کبد و کیسهٔ صفرا استفاده می‌شده و در روسیه از آن برای درمان التهابات، کاهش فشارخون و خونریزی‌های غیرطبیعی رحم استفاده می‌کردند.
۹ خاصیت مهم زرشک
۱_ پیشگیری و درمان دیابت با زرشک:
زرشک اثرات مثبت تأیید شده زیادی بر روی قند خون دارد و می‌تواند آن را به حد تعادل برساند. یکی از مطالعات انجام شده بر روی بربرین مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم از این ترکیب دو یا سه بار در روز را با داروی متفورمین که برای دیابت مورداستفاده قرار می‌گیرد مقایسه نمود.
بربرین قادر بود قند خون و متابولیسم لیپید را همانند متفورمین کنترل کند. مطالعات دیگر نشان داده‌اند که بربرین می‌تواند اختلال متابولیسم لیپید و گلوکز را بهبود ببخشد. یکی از مطالعات منتشر شده در Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine، نشان داد که بربرین می‌تواند حساسیت به انسولین را بهبود دهد.
۲_درمان و مبارزه با سندروم متابولیک:
سندرم متابولیک اختلال متابولیکی است که در برگیرنده ترکیبی از سه یا چند مشکل سلامتی است. این مشکلات شامل چاقی شکمی، قند خون بالا، سطح تری گلیسیرید بالا، فشارخون بالا یا سطح پایین کلسترول خوب است.
یکی از مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۴ در ایران، تأثیر مکمل‌های حاوی زرشک را بر روی بیمارانی که سندرم متابولیک داشتند مورد بررسی قرار داد.
این مطالعه بررسی‌هایی را بر روی PAB داشت که طیفی از فاکتورهاست و می‌تواند استرس اکسیداتیو را ترویج کرده و کنترل کند. PAB ممکن است با فاکتورهای خطر بیماری عروق کرونری قلب مرتبط باشد.
استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین تولید رادیکال‌های آزاد و توانایی بدن برای خلاص‌شدن از شر آن‌هاست. به همین خاطر هرچقدر استرس اکسیداتیو و PAB کمتر باشد بهتر است.
برای این مطالعه خاص، ۱۰۶ بیمار با سندرم متابولیم در دو گروه به طور تصادفی قرار گرفتند: گروه موردی و گروه کنترلی. گروه موردی سه کپسول از زرشک و گروه کنترلی سه کپسول از دارونماها را به مدت ۶ هفته دریافت کردند. در گروهی که زرشک مصرف کرده بودند کاهش قابل‌توجهی در PAB مشاهده شد. این در حالی بود که تغییر قابل‌توجهی در گروه کنترل رخ نداد.
این مطالعات نشان می‌دهد که مکمل‌های حاوی زرشک می‌توانند استرس اکسیداتیو را کمتر نمایند. برای افرادی که از سندرم متابولیک رنج می‌برند، استفاده از مکمل‌های حاوی این گیاه می‌تواند بار اکسیداتیو را کاهش دهد و همین امر روش کلیدی برای مبارزه با سندرم متابولیک است.
۳_تقویت سیستم ایمنی:
یکی از بهترین فواید سلامتی زرشک این است که برای سیستم ایمنی مفید است. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن برای مبارزه با رادیکال‌های آزاد و بهبود سیستم ایمنی بسیار ضروری هستند.
۴_سلامت چشم:
باربرین موجود در زرشک می‌تواند سلامت چشم‌ها را افزایش دهد. این به آن معنی است که تنها قادر به بهبود دید نیست، بلکه قادر خواهد بود تا از هرگونه تخریب ماکولا جلوگیری کند.
۵_درمان اختلالات پوستی:
انواع خاصی از بیماری‌های پوستی وجود دارند که می‌توانند با استفاده از زرشک درمان شوند. آکنه، پسوریازیس و خارش برخی از بیماری‌های پوستی هستند که می‌توانند با داروهای ضدعفونی درمان شوند، چون حاوی داروهای ضدباکتریایی و ضدقارچی هستند.
۶_درمان اسهال:
بر اساس مطالعات بربرین موجود در زرشک می‌تواند با عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها مبارزه کند. بربرین با تحریک تولید گلبول‌های سفیدی به نام ماکروفاژها (درشت‌خوارها) با عفونت‌ها مبارزه می‌کند.
در پزشکی جایگزین زرشک به طور عمده برای درمان اسهال باکتریایی، اسهال مسافران، عفونت‌های انگلی روده و کاندیدیاز (برفک) مزمن استفاده می‌شود. برای بهبود این مشکلات مصرف کپسول زرشک محتوی ۵ تا ۱۲ درصد آلکالوئید ایزوکوئینولین توصیه می‌شود
۷_تنظیم دوره‌های قاعدگی :
عواملی وجود دارند که می‌توانند منجر به دوره‌های قاعدگی نامنظم در زنان شوند. یکی از راهکارهای طبیعی و مؤثر برای دوره‌های منظم می‌تواند زرشک باشد.
۸_کنترل سطح کلسترول خون:
یکی از مهم‌ترین فواید زرشک کنترل سطح کلسترول خون است. فیبر رژیمی موجود در زرشک برای مهار کلسترول غیرضروری در روده بزرگ است که به نوبه خود تولید سطوح کلسترول خوب را افزایش و بهینه می‌سازد.
۹_ بهبود جریان خون با مصرف زرشک:
جریان نرمال خون برای توزیع بهینه مواد مغذی و اکسیژن در بدن ضروری است. زرشک به بهینه‌سازی جریان خون با شل کردن رگ‌های خونی و کاهش عملکرد قلب کمک می‌کند.
چگونه با مصرف زرشک قلبی سالم داشته باشیم؟
این مادهٔ غذایی مفید تأثیر زیادی در بهبود فشارخون و بیماری‌های آریتمی و قلبی دارد. یکی از دلایلی که باعث کاهش جریان خون در بدن می‌شود، مشکل فیبریلاسیون دهلیزی ضربان قلب است. این مشکل به‌صورت ضربان قلب گاه نامنظم و گاهی تند بروز می‌کند.
بر اساس نظر متخصصان، ورزش، یوگا، طب سوزنی و بیوفیدبک در درمان این بیماری مفید هستند. اما در کنار آن، زرشک هم به درمان ضربان نامنظم قلب کمک می‌کند. به‌طوری‌که فیبریلاسیون دهلیزی را بهبود می‌دهد.
یکی از مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۵ نشان داد که بربرین فعال در زرشک، فعالیت بیوشیمیایی در قلب ایجاد می‌کند و همین امر فیبریلاسیون دهلیزی را بهبود می‌بخشد.
این مطالعه نتیجه می‌گیرد که بربرین به‌عنوان عامل ضدآریتمی کلاس IA یا III عمل می‌کند؛ اما مزایای آن در فیبریلاسیون دهلیزی به طور سیستماتیک در مطالعات بالینی انسانی مورد بررسی قرار نگرفته است. به همین خاطر پذیرش این ماده در درمان فیبریلاسیون دهلیزی محدود مانده است. زرشک می‌تواند چگالی و تراکم تری گلیسیرید و کلسترول سرم را کاهش دهد و همین امر برای سلامت کلی قلب مفید است.
چگونه با مصرف زرشک آفت دهان را درمان کنیم؟
تحقیقات انجام شده نشان داده است که عصاره زرشک به دلیل داشتن ماده‌ای به نام بربرین خاصیت ضدعفونی‌کنندگی بسیار قوی دارد. به همین دلیل باعث جلوگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های دهان و دندان از جمله آفت می‌شود.
پاک‌سازی کیسه صفرا و کبد فقط با مصرف زرشک
همان‌طور که می‌دانید کبد خون را پاک‌سازی می‌کند و صفرا را تولید می‌کند که برای هضم چربی، تجزیه هورمون‌ها، ذخیره‌سازی ویتامین‌ها، مواد معدنی و آهن ضروری است. وظیفه اصلی کیسه صفرا ذخیره صفرای غنی از کلسترول است که توسط کبد ترشح می‌شود. صفرا به بدن در هضم غذاهای چرب کمک می‌کند.
زرشک می‌تواند در پاک‌سازی کبد و کیسه صفرا بسیار مؤثر عمل کند. بربرین موجود در این گیاه به ترشح صفرا کمک می‌کند و به‌عنوان ملین خفیف عمل می‌نماید و فرایند هضم و گوارش را تنظیم می‌کند. توانایی بربرین برای کمک به ترشح صفرا، یک نکته کلیدی محسوب می‌شود.
محصولات زائد می‌توانند از طریق ترشح صفرا بدن را ترک کنند. بااین‌حال، این ترشح می‌تواند توسط فاکتورهای مختلفی همچون رژیم غذایی ضعیف دچار اختلال شود. زرشک با افزایش ترشح صفرا می‌تواند یک ماده عالی برای سلامت کبد و کیسه صفرا باشد.
آب‌زرشک را چه موقع بخوریم
آب‌زرشک نوشیدنی است با طعم ترش جذاب که فوایدی نیز برای سلامتی دارد. مانند کاهش سطح قند خون و کلسترول، مبارزه با عفونت‌ها و کاهش التهاب. این نوشیدنی را می‌توانید در ساعات مختلف شبانه‌روز استفاده کنید.
بهترین زمان برای نوشیدن آب‌زرشک ممکن است به ترجیحات شخصی و اهداف سلامتی شما بستگی داشته باشد. برخی از افراد ممکن است از نوشیدن آن در صبح لذت ببرند، زیرا می‌تواند ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های موردنیاز بدن در طول روز را تأمین کند و به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب و سیستم ایمنی بدن شما کمک نماید. همچنین ممکن است به کاهش سطح قند خون بعد از غذا کمک کند که می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت یا پیش دیابت مفید باشد.
سایر افراد ممکن است نوشیدن آن را در شب ترجیح دهند، زیرا می‌تواند به آرامش عضلات و اعصاب کمک کند و خواب خوب شبانه را در پی داشته باشد. نوشیدن آب‌زرشک در شب همچنین ممکن است به بهبود هضم و پیشگیری یا درمان یبوست، اسهال، درد معده و سوزش سر دل کمک کند. بااین‌حال، بهتر است آب‌زرشک را یکی دو ساعت قبل از خوابیدن میل کنید تا به کیفیت خواب شما آسیب نزند، زیرا می‌تواند باعث تکرر ادرار یا ناراحتی معده شود.
مهم‌ترین چیز این است که آب‌زرشک را در حد اعتدال بنوشید، زیرا مصرف بیش از حد آن می‌تواند عوارض نامطلوبی مانند تهوع، استفراغ، اسهال، فشارخون پایین، خونریزی یا آسیب کبدی ایجاد کند. همچنین اگر باردار یا شیرده هستید، بیماری پزشکی دارید یا هر دارویی مصرف می‌کنید، قبل از مصرف آن باید با پزشک خود مشورت کنید.
توصیه کارشناسان طب سنتی برای مصرف زرشک:
به دلیل طبع سرد زرشک، افرادی که سردمزاج هستند از زیاده‌روی در مصرف زرشک خودداری کنند.
مصرف بیش از حد زرشک در سه ماه اول بارداری ممکن است باعث بروز نقص در جنین شود.
افراد سردمزاج بهتر است آب‌زرشک به همراه مقداری عسل یا نبات مصرف کنند.
۶ مورد از خواص زرشک از دیدگاه طب سنتی:
۱_درمان اسهال– ضد صفرا
۲_کاهش حرارت معده و کبد
۳– درمان تهوع و استفراغ ناشی از صفرا
۴_درمان عفونت
۵_بهبود سرماخوردگی
۶_ تسکین گلودرد
زرشک را به چند صورت مصرف می‌کنند؟
مرسوم‌ترین شیوه استفاده از زرشک، استفاده از آن همراه با غذا است؛ اما علاوه بر این زرشک را به‌صورت رب زرشک، آب‌زرشک، دم‌نوش زرشک و یا ماسک زرشک نیز استفاده می‌شود که در ادامه با چگونگی مصرف آنها آشنا خواهیم شد.
ماسک زرشک چیست و چه کاربردی دارد؟
مقداری زرشک را در آب خیس دهید تا کاملاً نرم شود، سپس زرشک‌های خیس‌خورده را روی پوست صورت قرار دهید. این ماسک برای شادابی و رفع جوش و آکنه پوست مفید است.
طرز تهیه دم‌نوش زرشک و فواید آن
برای تهیه دم‌نوش زرشک ۱ تا ۲ قاشق‌چایخوری ریشه خشک زرشک را به همراه ۱ تا ۲ قاشق‌چایخوری زرشک کوبیده داخل ۲/۳ فنجان آب جوش اضافه کرده و به مدت ۱۵ دقیقه تکان دهید.
یا می‌توانید ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری زرشک تازه را داخل قوری ریخته مقداری آب جوش به آن اضافه کنید و روی حرارت غیرمستقیم دم کنید.
در صورت تمایل مقداری نبات یا عسل به آن افزوده و میل کنید.
از آن جایی که این دم‌نوش از زرشک تهیه می‌شود همه خواص زرشک را در خود جای می‌دهد.
یک تیر و چند نشان با استفاده از رب زرشک
رب زرشک در درمان بواسیر خونی، سنگ کیسه صفرا، تقویت قلب، برطرف‌کردن خونریزی و درمان جوش صورت و بدن و در پایین‌آورنده چربی خون و بهبود گوارش و کوچک‌کننده شکم هم مفید است.
و تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن هم است و همچنین حاوی مقادیر قابل‌توجهی ویتامین ث است.
می‌توانید از رب زرشک در به روش‌های زیر در آشپزی استفاده کنید:
۱_یک قاشق‌چایخوری رب زرشک را روی بستنی بریزید و طعم دلپذیرش را به‌خاطر بسپارید.
۲_برای مرینیت کردن جوجه‌کباب از این رب استفاده کنید.
۳_درون آب مرغ برای تهیه زرشک‌پلو و مرغ نصف قاشق‌چایخوری بریزید و طعم متفاوت آن را احساس کنید.
۴_می‌توانید یک قاشق از آن را درون یک لیوان آب یخ بریزید و هر زمان که خواستید به‌راحتی آب‌زرشک نوش‌جان کنید.
۵_ در تهیه خورش‌های ترش‌مزه می‌توانید از آن استفاده کنید.
جمع‌بندی
زرشک میوه قرمزرنگ درختچه‌ای است که قرن‌هاست در طب سنتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این میوه فواید بسیاری برای سلامتی دارد که عمدتاً به دلیل محتوای بالای بربرین است که یک ترکیب گیاهی با خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدباکتریایی است.
زرشک می‌تواند با بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح قند خون به مدیریت دیابت کمک کند. همچنین سطح کلسترول و تری گلیسیرید را که از عوامل خطر بیماری قلبی هستند، کاهش می‌دهد. این میوه با باکتری‌ها و قارچ‌های مضر مبارزه کرده و عفونت‌ها را، به‌ویژه در دستگاه گوارش، پیشگیری یا درمان می‌کند.
زرشک التهاب و درد را با مهار تولید مولکول‌های التهابی کاهش می‌دهد. از کبد در برابر آسیب‌های ناشی از سموم یا بیماری‌ها محافظت می‌کند و با درمان آکنه، زخم‌ها و زخم‌های جزئی، سلامت پوست را بهبود می‌بخشد. همچنین با افزایش فعالیت گلبول‌های سفید از سیستم ایمنی بدن حمایت خواهد کرد.
زرشک را می‌توان به‌صورت تازه یا خشک، چای، آب‌میوه، رب زرشک، عصاره یا مکمل مصرف کرد. بااین‌حال، باید بااحتیاط مصرف شود، زیرا ممکن است عوارض جانبی و تداخل با برخی داروها داشته باشد. زنان باردار یا شیرده، کودکان و افراد مبتلا به اختلالات خونریزی یا فشارخون پایین باید از مصرف زرشک خودداری کنند.
آبیش و سلامتیش